Thầy ấy lên đất đặng nửa giờ thì tàu đi vô Bà Rịa. Tôi ở Bà Rịa, đặng một tuần lễ, rồi tôi trở lại Saigon không nghe tin thầy Lazaro Phiền nữa cho đến ngày 27 janvier 1884 thì người đem thơ đam đến nhà tôi một cái thơ.
Tôi coi ở ngoài bao thơ thì thấy có đóng con dấu Bà Rịa, tôi giở thơ ấy ra thì thấy đề rằng:
“Bà Rịa, ngày 25 janvier 1884,
Kính thăm thầy đặng mạnh giỏi trong chúa Khirixitô, cùng xin Chúa phù hộ cho hai vợ chồng thầy.
Thầy ôi! Tôi xưa nay đã giấu tội tôi khi còn sống làm cho thiên hạ tưởng tôi là người trọn lành cho nên trước khi tôi bỏ thế mà xuống nằm nơi tro bụi tôi muốn cho người ta biết tôi là ai, biết tội tôi là thể nào.
Vậy nay tôi mới viết thơ nầy mà xin thầy giúp tôi làm việc ấy cho nên. Bây giờ có một mình thầy cùng cha sở Bà Rịa biết các việc tôi mà thôi, mà cha sở người chẳng có phép mà tỏ tội tôi đã xưng ra với người. Bởi vậy tôi mới dám xin thầy, khi tôi chết rồi, thì thuật truyện tôi lại cho mọi người biết, lại tôi xin thuật truyện sau nầy đặng cho thầy tiếp theo sự tôi đã nói cùng thầy dưới tàu Jean-Dupuis ngày 12 janvier 1884, có lẽ khi thầy đặng thơ nầy thì Lazaro Phiền chẳng còn ở đời nữa.
Tôi về Bà Rịa đã đặng ba bữa rày cho đặng gần cha linh hồn, vì thầy thuốc đã đoán rằng: tôi không còn sống đặng hơn ba ngày nữa. Vậy ngày hôm qua tôi xin cha “cho phép người ta võng tôi đi xuống Đất Đỏ mà viếng quê hương tôi một lần sau hết.
Ôi! Khi tôi thấy nơi tôi ở thuở còn thơ ấu thì hai hàng nước mắt tôi tuôn xuống ròng ròng.
Khi ấy trí khôn tôi nhớ trực lại hết những sự trốn lánh cực khổ ông già tôi và tôi đã chịu khi còn bé thì tôi bước xuống võng lại ngồi trên miệng giếng ở trước nhà tôi thuở trước cùng ôm mặt tôi mà khóc ròng; một hồi lâu tôi chỗi dậy lên võng biểu người ta đem tôi về Bà Rịa.
Tôi về vừa đến nhà thì cha sở đưa cho tôi một cái thơ cùng dạy tôi đọc cái thơ ấy cho đến cùng.
Tôi giở thơ ra thì thấy chữ viết trong thơ là chữ đờn bà không có ký tên. Vậy trong thơ ấy viết thể nầy; tôi xin chép lại đây cho thầy coi:
“Thơ nầy là thơ một người đã làm cho thầy phạm hai tội rất trọng cùng bởi hai tội ấy mà làm cho thầy chịu cực khổ mười năm nay, tôi cúi lạy thầy!
Nay mai thì thầy sẽ về cùng Chúa cho nên tôi dám đến mà tỏ ra cùng thầy sự thiệt hại tôi đã làm cho thầy phải chịu, mà xin thầy hãy theo gương Chúa mà lấy lòng thương xót tha sự tội ấy cho một người đã có lòng thật thà mà ăn năn cùng đền tội mình.
Lạy thầy tôi là một người đờn bà tội lỗi dại dột cùng bạc ác lắm; thuở tôi còn xuân xanh thì đã theo đàng tội lỗi mê sa sắc dục thế gian xác thịt, cho đến hai mươi mốt tuổi. Khi ấy tôi ở với ông quan ba kia ở tại đồn Bà Rịa đã đặng ba tháng; rồi qua năm 1871 khi tôi thấy thầy xuống làm thông ngôn tại Bà Rịa thì tôi lại đam lòng mà thương thầy một cách rất lạ lùng lắm.
Ban đầu tôi mướn người làm cách nọ thể kia mà đam thầy vô đàng tội lỗi cùng tôi mà tôi thấy thầy khinh dễ chê ghét tôi, thì tôi lại kiếm thế mà oán thù. Tôi đã kiếm cách thế mà hại thầy đã hơn hai tháng, vừa may kế lấy thầy Liễu xuống đây mà mua ngựa; nhơn dịp ấy tôi mới viết hai cái thơ giả chữ thầy Liễu, mà sai người đem giấu hai thơ ấy nơi áo bạn thầy, rồi tôi gởi một cái thơ khác cho thầy mà cáo gian hai người nhơn đức ấy.
Bây giờ thầy biết rõ ràng rằng: Bạn thầy cùng thầy Liễu là người vô tội mà đã bị chết hoan vì tôi. Cho nên tôi lạy xin thầy tha tội cho tôi, thì Chúa cũng sẽ tha tội cho thầy.
Tôi chẳng dám viết tên tôi vào thơ nầy; tôi xin thầy hỏi cha sở Bà Rịa thì thầy sẽ biết tên người đờn bà tội lỗi ấy là ai.”
Qua năm sau, là 1885 nhằm ngày bãi trường, tôi xuống Bà Rịa một lần nữa mà thăm bà con cùng cha sở Bà Rịa.
Ngày kia tôi đi cùng cha sở ra đất thánh mà viếng nhà thờ Tử Đạo, vì nơi ấy có ông bà tôi nằm đó. Khi tôi ra khỏi nhà thờ thì tôi thấy có một cái mồ gần một bên có cây thánh giá, có đề chữ mà mưa đã làm lu hết còn sót bốn chữ: 27 janvier 1884 mà thôi; tôi hỏi cha rằng: “Mồ ấy là mồ ai?”
Cha sở trả lời rằng: “ Mồ ấy là mồ thầy kia đã phạm tội trọng lắm, mà khi gần qua đời đã ăn năn tội một cách rất trọn lành cho nên bây giờ ở tại nước thiên đàng chẳng sai?”
Tôi hỏi cha rằng: “Có phải là mồ thầy Phiền chăng?”
Cha sở vừa ừ; thì tôi quì gối nơi mồ mà đọc rằng: “Chúng tôi cậy vì danh Chúa nhơn từ cho linh hồn Lazaro Phiền đặng lên chốn nghỉ ngơi. Hằng xem thấy mặt Đức Chúa Trời sáng láng vui vẻ vô cùng.”
[1] Nhà thờ những kẻ Tử Đạo tại Bà Rịa là nhà thờ nhỏ cất nơi mồ chôn xương những kẻ chịu đốt tại Bà Riạ. Trong nhà thờ ấy, ở giữa có một cái mồ nơi đầu mồ có một cái bàn thờ, nơi mồ ấy thì có sáu câu như vầy:
Ba trăm bổn đạo xác nằm đây
Những trông sống lại hưởng phước đầy
Vì chúa tù lao dư ba tháng,
Cam lòng chịu đốt chết chỗ nầy,
Lập mồ táng chung vào một huyệt,
Giáo nhơn coi đó nhớ hằng ngày.
[2] Truyện thầy tu thuật lại sau nầy về sự giam cầm trong ngục thuở bắt đạo khi Tây qua, thì tôi đã nghe bà già tôi nói lại nhiều lần; vì bà già tôi khi ấy cũng bị bắt bị đốt tại Bà Rịa song đã trốn ra khỏi.
Đã hai mươi năm nay mà bốn chữ “Biên Hoà Tả Đạo” cũng còn rõ ràng nơi mép tai như mới khắc vậy.
———————————– Kết ———————————