Tác giả: Hoàng Huấn Trai trích trong Thập tài tử của Đặng Đắc Lợi năm 1915.
Á nay ta nay người huyện Tân Hòa (Cầu Kho)
Huấn Trai tự đặt tánh Hoàng,
Phổ văn tràng một bài khuyến ca
Lời dám khuyên cùng chúng ta
Học đời Đông A
Cũng giống như da vàng
Bạn đồng bang
Ráng mà kêu nhau thức dậy
Lo lắng việc đời
Đừng có ngủ mê man.
– – – – –
Á bang hỡi đồng bang
Xin bớt lòng tranh làm quan
Hãy hiệp hùn buôn bán
Cho rành nghề tính toán
Rồi cũng thấy vô bạc ngàn
Á xem nhắm xem đã nhàm
Của cải muôn vàn
lại nhiều người khôn ngoan
Khôn ngoan đâu nỡ khoanh tay ngồi vậy
Để Khách với Chà
Nó đoạt lợi của ta.
– – – – –
Á ta hỡi chúng ta
Xin bỏ những lời kiêu ngạo
Cùng mấy điều gian trá
Một lòng nong nả, đừng phế
Dẫu muôn việc chi cũng thành.
Á mối lợi bỏ răng đành
Là bỏ răng đành
Bỏ răng đành hỡi đồng bang
Đồng bang ôi
Hiệp nhứt tâm vầy nên bọn
Thì cũng có ngày
Đại sự phải khả kham.
– – – – –
Á Nam dân nước An Nam,
Thân trâu bò đã định kham
Thôi thời, thôi thời
Ráng sức hãy ráng sức
Làm cho hết sức
Thì mới biết cơ trời
Á Tủi tủi tủi than
Hết tủi rồi than
lại nhiều lần bầm gan
Dằn lòng, dằn lòng
Gắng chí hỡi gắng chí
Mựa đừng thối trí
Sau có lẽ gặp thì
Á châu sáu châu địa cuộc Nam kỳ
Chinois chán ở Liên kỳ
Đứa bán cơm cùng thằng bán cháo
Lập lầu đài nghinh ngang
Của chúng ta nó đà thâu đoạt
Sắm xe với tàu
Lại vích mặt làm sang.
– – – – –
Á bang hỡi đồng bang
Xin chớ có phàn nàn
A thứ tự do ta kết một lòng
Ngày sau đặng mở mày Việt bang.
Giải chú của cụ Vương Hồng Sển trong sách “50 năm cải lương” xuất bản 1968
Bài ca nầy may thời tác giả còn để lại danh tánh và ngày soạn: ngày soạn, ta định trước ngày in thành tập 15/06/1915. Tác giả xưng tên rõ ràng là Hoàng Huấn Trai ở huyện Tân Hòa, nay thuộc vùng Cầu Kho, Sài Gòn.
Trong bài, tác giả dùng danh từ, tỷ như “chinois”, “bỏ răng đành”, “khả kham” khiến ta có thể định vừa biết Pháp văn, vừa sành Hán tự lại dùng tiếng “răng” thay vì “làm sao”, là một văn sĩ miệt ngoài (trung) vào đây; thêm nữa giọng văn đoan trang tân thời rất khác giọng miền Nam trơn tuột nôm na.
Nếu không có ngày ghi 15/06/1915, ta có thể lầm văn nay rồi. Nhưng đã có danh từ “An Nam” chứng minh viết trước năm đảo chánh 1945 vậy.
Văn cách nay trên năm mươi năm (phần chú giải này cụ Vương Hồng Sển viết vào năm 1968) mà vầy kể là mới lắm và đã có sự tỉnh ngộ, cảnh tỉnh đồng bào bớt mê thi đậu làm quan và khuyên chú tâm nhiều vào thương trường thương mãi. Bốn năm sau, 1919, xảy ra cuộc tẩy chay chi-noa (để chế đổ hàng hóa Tàu) là kết quả một phần của bài ca trên đây vậy.
Nhưng người chúng ta không bền chí: vùng vẫy là vì bị hiếp sau chúng dụ nói ngọt là đâu về đó, thương mãi vẫn trong tay người ngoài, mà chẳng những thương mại không đâu.