Tên khác: Cây sưng, hoàng lực, hoa tiêu, hạt sẻn, mác khen (Thái), nàng nhà m’hây (Dao).
Tên khoa học: Zanthozylum nitridum (Roxb.) DC., Họ Cam (Rutaceae).
Mô tả
Cây bụi, có cành mảnh dài 1-2 m. Cành nhỏ màu đỏ nhạt. Cành và cuống lá có nhiều gia ngắn dẹt. Đầu gai quay về phía gốc. Lá kép hình lông chim lẻ, có 5-7 lá chét. Dọc theo gân chính ở hai mặt phiến lá đều có gai. Cụm hoa là một chùm đơn hay tụ họp thành bó ở nách lá, mang hoa đơn tính. Quả có 1-5 mảnh vỏ, thường thấy 3 mảnh. Mỗi mảnh vỏ đựng một hạt cứng, màu đen bóng, vị cay the, mùi rất thơm.
Nơi mọc
Cây mọc hoang ở các vùng rừng núi nước ta. Ngoài ra, còn có ở Lào, Campuchia, phía nam Trung Quốc.
Bộ phận độc và chất độc
Quả, lá, rễ đều có chất độc. Quả khô có 1,2% tinh dầu. Trong rễ có nitidin, chelerythrin, …
Triệu chứng ngộ độc
Khi ăn phải nhiều quả sẽ gây đau đớn, hoa mắt, nôn mửa.
Giải độc và điều trị
Gây nôn, rửa dạ dày, gây ỉa chảy. Cho uống nước đường hoặc tiêm truyền huyết thanh ngọt.
Chú thích
– Trong Đông y cây này cũng được dùng làm thuốc. Quả (gọi là xuyên tiêu) ngâm rượu chữa sâu răng. Rễ (gọi là hoàng lực) có tác dụng thanh nhiệt, chữa phong thấp, … Cần chú ý dùng đúng liều lượng quy định, vì cây độc.
– Vỏ cây cũng độc đối với cá.
