Tên khác: Cây dầu ve, đu đủ tía.
Tên khoa học: Ricinus communis L., Họ Thầu dầu (Euphorbiaceae).
Mô tả
Cây nhỡ, thường cao 2-3 m (có thể tới 4-5 m). Thân nhẵn, màu xanh hay đỏ tím. Lá đơn mọc so le, có cuống dài. Phiến lá xẻ 5-7 thùy sâu hình chân vịt. Mép lá khía răng cưa. Lá kèm rụng sớm. Hoa đơn tính, không có cánh hoa. Cụm hoa ở nách lá hay đầu cành. Trên mỗi cụm hoa, hoa đực ở dưới, hoa cái ở trên. Hoa đực có đài gồm 3-5 mảnh, nhiều nhị. Chỉ nhị phân nhánh. Lá đài ở hoa cái rụng sớm. Bầu trên, 3 ô, gồm 3 lá noãn, 3 vòi nhụy, các vòi xẻ đôi, thành 6 tua màu đỏ. Quả nang, có nhiều gai mềm ở mặt ngoài, khi khô mở thành 3 mảnh vỏ, trong chứa 3 hạt hơi dẹt. Vỏ hạt nhẵn bóng, có vân đẹp. Đầu hạt có mồng.
Nơi mọc
Cây mọc hoang và được trồng ở nhiều nơi trong nước ta và các nước nhiệt đới khác. Ở Ai Cập cây này đã được trồng từ hơn 6000 năm trước.
Bộ phận độc và chất độc
Trong hạt thầu dầu có 40-50% dầu béo, 3-5% ricin và một số chất khác như ricinin, … Ricin là một protein rất độc, không tan trong dầu. Khi ép dầu, chất này nằm lại trong bã hạt (khô dầu). Vì vậy, bã hạt không dùng làm thức ăn cho gia súc được. Ricin độc gấp 7 lần aconitin (alcaloid rất độc có trong ô đầu), chỉ cần 3g chất bã này đủ giết một con bò trưởng thành.
Triệu chứng ngộ độc
Ăn một hạt thầu dầu đủ để gây nôn mửa. Chỉ cần 3-4 hạt có thể làm chết một trẻ em, 14-15 hạt làm chết một người lớn.
Người bị trúng độc có hiện tượng đau bụng, nôn mửa, viêm dạ dày – ruột, nôn ra máu, mất cảm giác, huyết áp giảm, bí tiểu tiện và chết do ngừng hô hấp. Gia súc ăn phải cũng bị ngộ độc.
Giải độc và điều trị
Nếu bị nhiễm độc nhẹ chỉ cần gây nôn, rửa dạ dày, gây ỉa chảy. Mỗi ngày uống 5-15g sô-đa. Tiêm truyền huyết thanh hoặc truyền máu. Tiêm dưới da huyết thanh kháng ricin và ricinin. Có thể dùng chất giảm đau và điều trị triệu chứng.
Chú thích
– Dầu thầu dầu được dùng làm thuốc chữa táo bón (liều 2-5g), nhưng không dùng chữa bệnh táo bón mạn tính, vì khi dùng lâu dài thầu dầu sẽ gây chứng khó tiêu và chán ăn.
– Dầu này còn được dùng làm thuốc tẩy (với liều 10-30g), hoặc dùng trong kỹ nghệ sơn, bôi trơn, v.v…
– Gần dây, người ta còn dùng lá thầu dầu để nuôi tằm, nuôi bò sữa.
