Tên khác: Cây khoai dái (miền Nam).
Tên khoa học: Dioscorea bulbifera L., Họ Củ nâu (Dioscoreaceae).
Mô tả
Cây leo, sống nhiều năm. Gốc có rễ củ to hình cầu hay hình quả lê, xung quanh có nhiều rễ ngắn. Thịt củ màu vàng chanh, vị đắng, có củ nặng tới vài kilogam. Thân nhẵn, tròn hay hơi có cánh, quấn trái, mang các củ khí sinh tròn, nhỏ, ở nách lá (thường gọi là dái khoai) có thể to bằng quả cam. Lá hình tim, mọc so le, khá to, có thể dài tới 25cm và rộng tới 20cm. Cụm hoa là một bông ở nách lá, mọc thõng xuống, mang nhiều hoa nhỏ, mẩu 3. Quả nang, dài 2cm, có ba cánh rộng 8-9 mm ở đạon giữa.
Nơi mọc
Cây mọc dại phổ biến trong rừng ở các nước Đông Dương. Có nơi trồng để lấy củ.
Bộ phận độc và chất độc
Trong rễ củ cũng như củ đeo ở thân (dái khoai) có chát độc là dioscorein và dioscoretoxin.
Triệu chứng ngộ độc
Khi ăn phải củ này gây đau rát miệng, lưỡi, họng, chảy nước dãi, nôn mửa, đau bụng và ỉa chảy, đồng tử thu nhỏ. Nếu bị nặng thì hôn mê, khó thở, và chết do liệt tim.
Giải độc và điều trị
Rửa dạ dày, gây ỉa chảy để loại chất độc ra khỏi cơ thể. Cho uống nước lòng trắng trứng hoặc than hoạt, uống nước đường hoặc tiêm truyền huyết thanh. Nếu hôn mê thì phải cho thuốc cường tim, cho thở oxy.
Theo kinh nghiệm dân gain có thể dùng:
– Nước đậu xanh, hoặc dùng đơn thuốc sau:
Gừng sống (ép lấy nước): 80g
Dấm: 2 chén nhỏ
Cam thảo: 12g
Sắc lấy nước uống và ngậm.
Chú thích
Ở Việt Nam (Mộc Châu, Lục Ngạn, Tam Đảo) còn có cây củ nần, hay nần độc (Dioscorea chingii Prain et Burkill), thân rễ nằm ngang dài tới 50cm, đường kính 3cm, chứa chất độc. Ở Ấn Độ dùng để giết hổ. Một miếng củ to bằng trái táo có thể làm chết một người lớn sau khoảng 6 giờ.
