Tên khác: Võ dãn, vỏ doãn.
Tên khoa học: Strychnos wallichiana Steud. ex DC., Họ Mã tiền (Loganiaceae).
Mô tả
Dây leo gỗ, có móc đơn nhẵn ở nách lá vẩy. Thân già có những đám màu rỉ sắt trên lớp vỏ bần. Lá mọc đối, dài 6-9 cm, rộng 3-5 cm, nhìn rõ 3 gân chính hình chân vịt. Đầu lá có mũi nhọn. Cụm hoa ở đầu một cành nhỏ, dài 3-5 cm, có mang 1-2 đôi lá và ít hoa. Hoa màu vàng nhạt, mẫu 5. Cánh hoa dính liền nhau thành ống dài khoảng 11mm ở phía dưới, dài gấp đôi thùy. Nhị có chỉ nhị rất ngắn, đính ở bọng tràng. Bao phấn nhẵn, dài 1,25mm. Bộ nhụy nhẵn, bầu trên. Quả hình cầu, đường kính 4-7 cm, bao giờ cũng ở đầu một cành ngắn có 1-2 đôi lá. Quả có vỏ dày, cứng, chứa nhiều hạt tròn, dẹt, đường kính hạt 22-30 mm. Vỏ hạt có lớp lông mượt áp sát, màu vàng bóng.
Nơi mọc
Ở nước ta, cây mọc hoang trong rừng, chủ yếu ở các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Hòa Bình. Ngoài ra, còn mọc ở nam Trung Quốc, Ấn Độ, Sri-lanka, Banglades và đảo Andaman.
Bộ phận độc và chất độc
Vỏ thân và cành to được dùng làm thuốc trong đông y (gọi là hoàng nàn), có chứa các alcaloid độc, chủ yếu là brucin và strychnin. Hàm lượng của hai chất này vào khoảng 3-4,8%, trong đó hàm lượng brucin cao hơn strychnin. Hạt cũng chứa các alcaloid độc nói trên.
Triệu chứng ngộ độc
Hoàng nàn là một vị thuốc độc Bảng A, khi dùng quá liều quy định thì sẽ bị ngộ độc. Triệu chứng ngộ độc giống như khi bị ngộ độc bởi mã tiền (xem cây Mã tiền).
Giải độc và điều trị
Xử lý như khi bị ngộ độc mã tiền (xem cây Mã tiền).
Chú thích
Đến nay chúng ta đã biết có 19 loài thuộc chi Strychnos ở Việt Nam (theo T.C. Khánh. 1985). Trong đó, nhiều loài có chất độc như hoàng nàn, mã tiền, mã tiền lông (Str. ignatii Berg.), mã tiền Spia (Str.spireana Dop), v.v… chúng có hình dạng gần giống nhau. Vì vậy, cần chú ú phân biệt khi lấy nguyên liệu làm thuốc.
