Tên khác: Cây trẩu ba hạt, trẩu núi, thẩu núi, cây dầu sơn.
Tên khoa học: Vernicia montana Lour., Họ Thầu dầu (Euphorbiaceae).
Mô tả
Cây gỗ trung bình, cao 8-12 m. Lá đơn, mọc so le. Phiến lá dài 8-20 cm, rộng 6-18 cm, nguyên hoặc chia 3-5 thùy sâu. Gân lá hình chân vịt. Mặt trên lá bóng, mặt dưới mờ. Cuống lá dài 7-17 cm, với hai tuyến mặt có chân ở đỉnh cuống. Cây có cả hoa đực, hoa cái và hoa lưỡng tính. Cụm hoa là một chùm hay chùy ở đầu cành, mang các hoa đơn tính, đôi khi gặp cả hoa lưỡng tính. Cánh hoa màu trắng hay hồng nhạt. Đường kính của hoa từ 2,5-3 cm. Bầu có 3 ô, mỗi ô chứa một noản. Quả hình cầu, đường kính 3-5 cm, mặt ngoài thường nhăn nheo, có ba đường gờ nổi rõ, trong chứa ba hạt có nội nhũ to, chứa nhiều dầu.
Nơi mọc
Cây mọc tự nhiên và được trồng ở Việt Nam (hầu hết các tỉnh miền Bắc và miền Trung), ở Lào và miền nam Trung Quốc.
Bộ phận độc và chất độc
Trong lá và hạt có chứa chất saponosid độc. Ngoài ra, hạt trẩu còn có 50-58% dầu béo. Dầu này dùng để pha sơn. Bã hạt sau khi ép dầu có chất độc nên không được dùng làm thức ăn cho gia súc mà chỉ dùng làm phân bón, làm thuốc diệt chuột hoặc trừ sâu.
Triệu chứng ngộ độc
Sau khi ăn phải từ nửa giờ đến 4 giờ mới có biểu hiện ngộ độc. Trường hợp nhẹ thì thấy tức ngực, đau đầu, đau bụng, nôn, ỉa chảy. Nếu bị nặng thì đại tiện ra máu, đau đớn toàn thân, khó thở, co giật, tê liệt rồi chết.
Giải độc và điều trị
Phải nhanh chóng rửa dạ dày, gây ỉa chảy. Cho uống nước lòng trắng trứng hoặc nước đường, tiêm truyền huyết thanh mặn hoặc ngọt. Nếu co giật thì dùng thuốc trấn tĩnh.
Chú thích
– Ở nước ta còn có cây trẩu năm hạt (Vernicia fordii Hemsl.) Airy Shaw, cùng họ, tên khác là trẩu Trung Quốc, trẩu lùn, trẩu quả nhẵn, cây tung. Cây này khác với cây trẩu ba hạt ở chỗ: dáng cây thấp, lá nguyên, thường dày hơn, quả nhẵn, thường có 5 hạt. Hạt chứa 50-60% dầu béo. Lá và hạt cũng chứa các saponosid độc. Thực nghiệm cho thấy cây này độc hơn cây trẩu và cây lai.
– Theo kinh nghiệm, người ta còn dùng nhân hạt trẩu đốt thành than, tán bột rồi hòa với mỡ heo để bôi chữa bịnh chốc lở, mụn nhọt.
