Tên khoa học: Toxicodendron succedanea (L.) Mold. Họ Đào lộn hột (Anacardiaceae).
Mô tả
Cây gỗ nhỡ, có thể cao đến 10m. Lá kép một lần hình lông chim lẻ, có 7-13 lá chét. Các lá thường xếp tập trung ở đầu cành. Lá chét mỏng, nhẵn, hình mác, hai đầu nhọn. Gốc lá không đều nhau. Hoa nhỏ, tạp tính, mẫu 5, tụ họp thành cụm hoa hình chùy ở các nách lá đầu cành. Quả hạch, hình trứng, hơi dẹt và hơi méo, dài 6-8 mm. Vỏ quả mỏng, nhẵn. Hạt cứng. Toàn cây có nhựa mủ màu trắng ngà, để lâu sẽ đen dần.
Nơi mọc
Cây mọc hoang trong rừng thứ sinh ở nước ta và cũng được trồng để lấy nhựa mủ làm sơn. Ngoài ra còn có ở Ấn Độ, Malaysia, Trung Quốc, Nhật Bản, …
Bộ phận độc và chất độc
Toàn cây có nhực mủ. Trong nhựa mủ có chất urushiol.
Triệu chứng ngộ độc
Nhựa mủ cây sơn gây dị ứng cho một số người. Những người dễ bị dị ứng do sơn thường chỉ cần chặt cây sơn, thậm chí chỉ cần đi gần cây sơn, hoặc làm việc ở nơi có sử dụng sơn … cũng bị dị ứng.
Chỗ da bị dị ứng sẽ mẩn đỏ, đau ngứa, gọi là lở sơn. Khi gãi sẽ bị chảy nước vàng. Dị ứng có thể lan khắp người, lở loét, kèm theo sốt. Nếu ăn phải sơn sẽ gây kích thích mạnh, nôn mửa, co đồng tử, co giật.
Giải độc và điều trị
Khi mới bị lở sơn thì dùng dung dịch xà phòng hoặc dung dịch natri bicarbonat (NaHCO3) loãng để rửa, đồng thời cho uống prthidin hydrochlorid. Theo kinh nghiệm dân gian, người ta lấy lá khế tươi giã nhỏ, bọc vải sạch, thấm nhẹ vào chỗ ngứa, hoặc hòa nước vôi trong với dầu lạc (hai phần bằng nhau) để bôi. Nếu loét thì lấy lá bàng, lá chè tươi, lá chuối non giã nhỏ, vắt lấy nước để bôi.
Có nơi còn dùng vỏ cây núc nắc (tươi) giã nát, thêm rượu theo tỉ lệ 1:3, ngâm 2-3 giờ rồi lấy rượu này bôi vào chỗ lở sơn. Ngày bôi 3-4 lần, vài ngày là khỏi. Có thể kết hợp vỏ núc nác với lá khế.
Cho uống nước sắc râu ngô, cao tiêu độc và dùng các thuốc như analergin, dimedrol, calci clorid, vitamin C, … theo sự chỉ dẫn của thầy thuốc.
Nếu vết loét kèm nhiễm khuẩn thì dùng thêm kháng sinh, sau khi đã thử phản ứng thuốc (đặc biệt đối với penicilin).
Chú thích
Có nơi dùng cây sơn để trị giun đũa. Cần thận trọng và cần phải nghiên cứu thêm tác dụng này.
