Việc phát hiện sớm và chính xác chất độc là rất quan trọng trong việc cứu chữa nạn nhân bị ngộ độc. Đối với những trường hợp bị ngộ độc bởi cây độc, việc xác định chất độc gây ngộ độc thường rất khó khăn, phức tạp vì các chất độc trong cây rất phong phú, đa dạng. Thông thường, phải kết hợp nhiều phương pháp như thực vật học, phân tích hóa học, thử nghiệm sinh học, v.v… mới có được kết luận đúng đắn.
Đứng trước một vụ ngộ độc do cây độc, trước tiên phải xác định được vật gây độc. Để làm được điều đó, cần có tri thức thực vật học. Có thể tìm kiếm cây độc ở hiện trường, như trong trường hợp gia súc bị ngộ độc, cần phải tìm trên bãi chăn thả hay các đống thức ăn thừa. Đối với người bị ngộ độc, cần lục tìm trong túi quần áo, chỗ để đổ dùng và quanh khu vực nạn nhân ở. Khi không thể tìm được ở hiện trường, phải lấy mẫu vật từ dạ cỏ của động vật hay từ dạ dày của nạn nhân. phần thức ăn chưa tiêu hóa lấy được có thể còn lẫn những mẩu nhỏ vụn nát của cây độc. Bằng các phương pháp khoa học chính xác hơn (giải phẫu, vi hóa …) có thể xác định được loài cây đã gây ra ngộ độc.
Nhiều khi những biểu hiện lâm sàng rõ rệt trên nạn nhân có thể gợi ý về nguồn gốc chất độc gây ngộ độc. Ví dụ, khi thấy nạn nhân co giật nhiều, có thể nghĩ tới ngộ độc strichnin của hạt mã tiền hay hoàng nàn; triệu chứng rối loạn hoạt động tim, hồi hộp gợi ý về ngộ độc glycosid tim; da tím tái, ngạt thở có thể do ngộ độc acid cyanhydric của sắn, hạnh nhân, lá đào, v.v…
Nhưng, nhanh chóng và tin cậy nhất là phân tích hóa học. Bằng những thuốc thử hóa học đặc hiệu, độ nhậy cao cho từng nhóm chất hoặc từng chất độc cụ thể, chỉ với một lượng mẫu vật nhỏ, phân tích hóa học có thể cho kết luận chính xác về loại chất độc gây ngộ độc.
Sau đây là một số phương pháp hóa học đơn giản dùng để phát hiện một số chất độc chính trong cây.
1. Phương pháp xác định alcaloid
2. Phương pháp xác định glycosid
3. Phương pháp phát hiện tinh dầu
4. Phương pháp phát hiện trên súc vật
